به گزارش خبرنگار پایگاه خبری تحلیلی «سفیرافلاک»، ماه مبارک رمضان همیشه با آئین‌هایی همراه بوده که حس همدلی و مهربانی را در جامعه زنده نگه می‌داشته است. یکی از این سنت‌های زیبا در لرستان «کاسمسا» است. رسمی که نامش از ترکیب «کاسه» و «همسایه» گرفته شده و نماد سخاوت و مشارکت اجتماعی مردم این دیار است.

در گذشته، افطار تنها یک وعده غذایی نبود، بلکه فرصتی برای تقسیم نعمت‌ها و تقویت روابط همسایگی به شمار می‌رفت، در روزگاری که مردم در سیاه‌چادرها و روستاهای کوچک زندگی می‌کردند، همسایگان از حال یکدیگر باخبر بودند و سفره‌هایشان به هم پیوند خورده بود. اگر در خانه‌ای غذایی پخته می‌شد، عطر آن در کوچه‌ها می‌پیچید و رسم بر این بود که قبل از نشستن بر سر سفره، سهمی برای همسایه و نیازمند کنار گذاشته شود. 

این سنت که از اعتقادات دینی و فرهنگ مردم لرستان ریشه می‌گرفت، تا چند دهه پیش هم رایج بود، اما رفته‌رفته کمرنگ و رو به فراموشی رفته است.

امروزه عوامل مختلفی باعث کم‌رنگ شدن این رسم شده است. یکی از مهم‌ترین دلایل، تغییر سبک زندگی و نگرانی‌های بهداشتی است. در گذشته، مردم بدون دغدغه از غذای همسایه می‌خوردند، اما امروز بسیاری به‌دلیل تفاوت در سطح بهداشت و وسواس غذایی، از دریافت یا ارسال غذا خودداری می‌کنند. از طرفی، مشکلات اقتصادی هم در این موضوع نقش دارد.

رسم کاسمسا در لرستان

زمانی تقسیم کردن یک کاسه آش یا برنج میان همسایگان کار سختی نبود، اما حالا بسیاری از خانواده‌ها توانایی پخت غذای اضافی را ندارند، کم‌کاری نهادهای فرهنگی مانند وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و صداوسیما نیز باعث شده این سنت ارزشمند به فراموشی سپرده شود.

در حالی که بسیاری از فرهنگ‌های بیگانه از طریق رسانه‌ها به سرعت در جامعه جا میفتد، سنت‌های اصیل ما کمتر دیده و معرفی می‌شوند.

اگر این نهادها برای ترویج این آئین تلاش می‌کردند، شاید امروز «کاسمسا» همچنان جایگاه خود را در فرهنگ مردم لرستان حفظ کرده بود. در دنیای امروز که روابط انسانی سردتر شده، بازگشت به سنت‌هایی مانند کاسمسا می‌تواند پیوندهای اجتماعی را تقویت کند.

این رسم، نمونه‌ای واقعی از «بنی‌آدم اعضای یکدیگرند» است که در آن، شادی و سختی همسایه از یکدیگر جدا نبود. شاید وقت آن رسیده که از همین رمضان، کاسمسا را دوباره زنده کنیم.

می‌توان با ساده‌ترین غذاها، این سنت را در حد توان اجرا کرد. اگر رسانه‌ها، نهادهای فرهنگی و مردم برای احیای این رسم تلاش کنند، می‌توان دوباره گرمای این آئین کهن را به خانه‌ها و سفره‌ها بازگرداند.

سید قاسم موسوی، شاعر و فعال فرهنگی در گفتگو با خبرنگار پایگاه خبری تحلیلی «سفیرافلاک» اظهار داشت: کاسمسا در فرهنگ اقوام لر، نمادی از همدلی، بخشش و صله‌رحم است که ریشه در تعالیم دینی و سبک زندگی سنتی آنان دارد.

کاسمسا نشانه نوع‌دوستی مردم لرستان

 وی افزود: در گذشته، زمانی که مردم لر در سیاه‌چادرها یا آلاچیق‌ها‌ (کولا) زندگی می‌کردند، نبود دیوار حائل باعث می‌شد بوی غذا در میان همسایگان پخش شود. همین موضوع زمینه‌ساز شکل‌گیری سنت کاسمسا بود، به‌طوری که اگر کسی برنج می‌پخت یا گوسفندی ذبح می‌کرد، ابتدا سهم همسایه‌ها و نیازمندان را جدا می‌کرد. این کار نشانه‌ای از ایمان و نوع‌دوستی بود که در میان مردم لرستان اهمیت ویژه‌ای داشت.

این فعال فرهنگی بیان کرد: کاسمسا شامل غذاهایی مانند شله‌زرد، ترخینه، گوشت و برنج بود و در ایام عید، سیزده‌بدر و دیگر جشن‌های قومی پررنگ‌تر اجرا می‌شد. زنان لرستان در این سنت پیشگام بودند و غذا را به تعداد همسایگان سهم‌بندی و توزیع می‌کردند.

وی گفت: این سنت نزد مردم سخاوتمند لرستان به‌قدری ارزشمند بود که کسی نمی‌توانست غذایی تهیه کند و سهم همسایه را فراموش کند.

موسوی با اشاره به زندگی‌‌های امروزی گفت: با تغییر سبک زندگی و گسترش شهرنشینی، این رسم به اقوام نزدیک محدود شد و کم‌رنگ شدن آن پیامدهایی مانند کاهش صله‌رحم، کم شدن روزی و کاهش حس ترحم را به همراه داشته است.

وی تأکید کرد: کاسمسا ابتدا نوعی کمک، سپس هدیه و در نهایت صدقه محسوب می‌شد. این رسم نیکو بخشی از هویت فرهنگی مردم لرستان است که از آموزه‌های دینی الهام گرفته و لازم است برای احیای آن تلاش کرد.

شاهپور بخشی‌زاده باستان‌شناس لرستانی در گفتگو با خبرنگار پایگاه خبری تحلیلی «سفیرافلاک» اظهار داشت: سنت کاسمسا یک سنت روستایی عشایری است، در مناطق و شهرهای بزرگ مانند تهران این رسم نیست، بلکه این سنت در میان اقشار روستایی و عشایری به‌عنوان یک سنت حسنه رایج بوده و از جمله دلایل به وجود آمدن و رواج این سنت، نیازهایی بوده که قشرهای روستایی و عشایری به هم داشته‌اند، به نوعی هم صله‌رحم و دست‌گیری از خانواده‌ها و همچنین سرکشی و اطلاع از احوال همدیگر بوده است.

وی افزود: نمی‌توان گفت که مختص به زمان خاصی بوده، چون انسان‌ها همواره در طول تاریخ به هم محتاج بوده و به همدیگر هم کمک کرده‌اند.

رمضان و جلوه‌گری آئین کاسمسا در لرستان

این باستان‌شناس بیان کرد: در ماه رمضان چون مناطق عشایری محدود و در هر حال، از اوضاع هم خبردار بوده‌اند و در واقع هیچ پنهان‌کاری با هم نداشته‌اند، لذا هر چه که داشته‌ با هم تقسیم کرده‌ا‌ند؛ هیچ حصاری در بین خانواده‌ها‌یشان نبوده، اگر کسی غذایی داشت نمی‌توانست آن را پنهان کند، چون بوی غذا در همه جا می‌پیچید و همه خبر‌دار می‌شدند.

بخشی‌زاده گفت: در بین مردم کاسمسا مایه برکت بوده و موجبات الفت و صمیمیت در بین آنها می‌شده‌ است.

وی یادآور شد: در گذشته صمیمیت، یکدلی، صله‌رحم، احتیاج و نیاز بیشتری در بین مردم وجود داشته، گاهی با یک کاسه غذا از وضعیت همسایه خود اطلاع پیدا می‌کردند و چون به همدیگر در تمام امور احتیاج داشتند لذا می‌طلبید که از هم دست‌گیری و کمک بخواهند تا در روز مبادا پشت هم باشند و از همدیگر حمایت کنند. 

این فعال فرهنگی با اشاره به معضلات زندگی آپارتمانی گفت: امروزه آپارتمان‌نشینی و در یک ساختمان بدون روزنه زندگی کردن، مایه بی‌عاطفه‌گی و بی‌خبری است؛ امروزه در زندگی‌های شهری هر کسی مشغول کار خود بوده و فرصت جویا شدن از اوضاع و احوال دیگران را ندارد ولی در زندگی عشایری نه سقف دائمی وجود دارد و نه دیواری بلکه خانه‌ها موقتی است و مردمانش بدون ریا و بی‌غل‌وغش از تمام امور هم خبر دارند.

بخشی‌زاده تأکید کرد: در شرایط حال، مردم درگیر مشکلات اقتصادی هستند و مشکلات اقتصادی و مالی زندگی‌ را سخت کرده است؛ امروزه خانواده‌ها هر چه را که در خانه دارند بدون کاسمسا و تعارف می‌خورند.

وی با ذکر این نکته که تغییر ساختار‌ زندگی باعث فراموشی آئین و رسوم زیادی شده است، توضیح داد: خیلی از رسوم دیگر وجود ندارند و برخی هم جز در موارد نادر، به فراموشی سپرده شده‌اند؛ رسومی مانند گَل دِرو، خرمنکوب، کِلمَه، کار ساختمان و ... به‌علت تغییر ساختار زندگی از سنتی به صنعتی یا از بین رفته‌اند یا کم‌رنگ شده‌اند.

کمرنگ شدن رسوم کهن در زندگی‌های شهری

این باستان‌شناس تصریح کرد: در شهرها مردم به‌دلیل نداشتن قرابت فامیلی و وجه اشتراک زبان و نژاد، تقریباً رواج رسم کاسمسا را غیرممکن کرده است ولی در روستاها با توجه به خویشاوند بودن مردم، شاید بتوان آن را احیا کرد، هرچند سخت است ولی خواستن توانستن است.

محمد بساطی فعال فرهنگی و مدیرمسئول نشریه بلوطستان در گفتگو با خبرنگار پایگاه خبری تحلیلی «سفیرافلاک» اظهار داشت: کاسمسا سنتی نیکوست که از دیرباز و با اسامی مختلف در بین اقوام ایرانی وجود داشته اما با ورود دین نورانی اسلام رنگ و بوی تازه‌ای به خود گرفته است.

وی افزود: در بین مردمان خون‌گرم و مهربان خطه جنوب و کشورهای همسایه و پیرامون خلیج فارس که پیرو دین مبین اسلام هستند آئینی با نام «گرگه‌شو» را دارند که در ماه مبارک رمضان آن را اجرا می‌کنند و این رسم، هم در بین شیعیان و هم در بین اهل سنت رواج دارد.

مدیرمسئول نشریه بلوطستان بیان کرد: ویژگی‌های مثبت و خصیصه‌هایی انسانی چون نوع‌دوستی، مهربانی، ایجاد صمیمیت و دلجویی از فقرا، سبب شده که این رسم پسندیده، سال‌های زیادی پابرجا و زنده باقی‌ماند.

بساطی گفت: اگر چه آئین کاسمسا امروزه دیگر مانند قدیم مرسوم نیست و متأسفانه در جامعه شهری کمتر شاهد آن هستیم اما این به‌معنای فراموش شدن این رسم به‌طور کلی نیست چرا که این آئین پسندیده هنوز در بین مردم برخی مناطق به ویژه روستائیان و عشایر به نیکی مرسوم است. البته نباید به این‌ بسنده شود و باید برای جلوگیری از فراموشی این رسم ارزشمند و همچنین رواج و گسترش آن در همه جامعه، چه شهری و چه روستایی، اقدامات و فعالیت‌های لازم انجام گیرد.

وی خاطرنشان کرد: آنچه سبب می‌شود یک رسم شکل بگیرد و یا فراموش شود، مجموعه عوامل مختلف فرهنگی، اجتماعی و حتی سیاسی است. طریقه زندگی، نوع زیست، تغییر احوالات اجتماعی شرایط زمانه در ماندگاری یک رسم می‌تواند موثر باشد. مثلاً آئینی مثل «شو‌شَمَکی» که وابسته به زندگی کوچ‌نشینی و زندگی در سیاه‌چادر بوده با تغییر مسکن به فراموشی سپرده شده است اما کاسمسا به‌دلیل دارا بودن خصایص انسانی که در ذات آن نهفته است زنده مانده است.

این روزنامه‌نگار متذکر شد: ممکن است در ظاهر و  شکل ساختاری آن تغییراتی صورت گرفته باشد اما محتوا حفظ شده است؛ خصایص نیکی که در این آئین نیکو نهفته است محدود به زمان یا مکان خاصی نیست.

لزوم فرهنگ‌سازی و احیا سنت‌های کهن

بساطی با اشاره به اینکه زندگی فن‌آورانه امروز زندگی مادی است و بیشتر بر پایه ارزش‌های مادی پایه‌ریزی شده است تصریح کرد: در تفکر مادی چنین آئین‌هایی جایگاهی ندارد ولی ما نباید اسیر هیاهو تبلیغات و هجمه‌های رسانه دنیای مادی غرب شویم.

وی اضافه کرد: آپارتمان‌نشینی و ایجاد فضاهایی که سبب شده دیدارهای چهره به چهره افراد کم شود و چشم و هم‌چشمی و مصرف‌گرایی موجب شده که شهرنشینان سرگرم مسابقه مصرف شوند و انسان و ویژگی‌های انسانی فراموش شوند.

مدیرمسئول نشریه بلوطستان یادآور شد: رایج شدن رسم کاسمسا در مناطق مختلف سبب ایجاد روابط دوستانه و صمیمی بین اهالی می‌شود، وقتی که این مهم انجام نمی‌شود اثرات خوب آن هم در جامعه دیدار نمی‌شود. وقتی همسایه‌ای برای همسایه‌ای هدیه می‌برد ضمن اینکه نوع‌دوستی و محبت در بین آن‌ها شکل می‌گیرد از حال همدیگر باخبر می‌شوند و مراودات دیگری هم بین آن‌ها برقرار می‌شود. اما وقتی آب از سرچشمه قطع می‌شود اثراث سبزی و خرمی هم از بین می‌رود. اما با احیای آئین پسندیده، آثار نیک و زیبایی آن‌ها هم در جامعه جاری و ساری خواهد شد و البته روابط اجتماعی سالم و پایدار هم در بین جامعه شکل خواهد گرفت.

بساطی عنوان کرد: دنیای امروز، دنیای رسانه‌هاست و در دنیای رسانه، طبیعی است که رسانه حرف اول را می‌زند، لذا برای ماندگار کردن این رسوم نیکو و میراث کهن باید از ظرفیت رسانه‌ها بهره گرفت، باید برای رسانه‌های دیداری، شنیداری و مکتوب و ... محتوا مناسب با موضوع تولید شود چرا که با تولید محتواهای تازه و نو می‌توان هر موضوع مهمی را در جامعه زنده کرد. البته اینگونه فعالیت‌ها باید توسط اهل فن و افراد صاحب‌نظر انجام شود.

وی تصریح کرد: با کار فرهنگی و معرفی هرچه بیشتر آن در جامعه از طریق رسانه‌ها (به‌ویژه صداوسیما)، برگزاری جشنواره‌ها، انجام تحقیقات و بررسی ریشه و پیشینه آن و نوشتن کتاب و... می‌توان این گونه آئین و میراث ارزشمند را ماندگار کرد.

این فعال فرهنگی گفت: متأسفانه نهادهای که باید در این حوزه نقش ایفا کنند کوتاهی می‌کنند، صدا و سیما، میراث فرهنگی و فرهنگ و ارشاد اسلامی باید در این راستا بیش از سایر نهادها تلاش کنند.

وی بیان کرد: افراد صاحب فکر و ایده، اهالی قلم و اصحاب رسانه هم باید احساس مسئولیت کرده و نقش خود را ایفا کنند چرا که آن‌ها می‌توانند خلأ نهادهای حاکمیتی را به مدد فضاهای نوظهور رسانه‌ای پر کنند.

انتهای خبر/